امداد و انتقال
تیپ امداد و انتقال در جنگ عراق علیه ایران
در آغاز جنگ عراق علیه ایران، فعالیت‌های امداد و انتقال مجروحان به‌صورت متمرکز و منظم نبود. با تشکیل قرارگاه‌های عملیاتی، ستاد امداد و درمان در قرارگاه‌های جنوب، غرب و شمال غرب ایجاد شد و به‌دنبال آن بهداری قرارگاه‌ها راه‌اندازی گردید. در سال ۱۳۶۴، ایده ایجاد یک سیستم متمرکز برای امداد و انتقال جدی‌تر شد و در سال بعد (۱۳۶۵) به‌دلیل نیازهای جنگ، تیپ امداد و انتقال با هدف سازماندهی و هدایت منسجم امور مربوط به امداد، درمان و انتقال نیروهای عملیاتی در مناطق جنگی تأسیس شد.
در طول جنگ، با ایجاد ستادهای امداد و انتقال زمینی و هوایی و همچنین گردان‌های امداد و انتقال در سه حوزه زمینی، هوایی و دریایی، و با همکاری نیروهای تخصصی و مردمی، خدمات قابل توجهی به مجروحان و مصدومان جنگ ارائه شد. در این مسیر، شهدای زیادی نیز به اسلام و انقلاب تقدیم شد. هدف این مقاله بررسی تاریخچه، علل و روند ایجاد و تشکیلات تیپ امداد و انتقال در طول جنگ عراق علیه ایران است.
.
تاریخچه
شرایط بحران و جنگ نابرابر در طول جنگ عراق علیه ایران، نیاز به امداد و انتقال مجروحان را به‌شدت افزایش داد. هر جنگ و درگیری انسانی معمولاً خسارات زیادی از نظر نیروی انسانی به‌همراه دارد و این موضوع به‌خصوص در زمینه امداد و انتقال مجروحان اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. حفظ نیروهای انسانی در مناطق عملیاتی یکی از وظایف تیپ امداد و انتقال بود و عدم توانایی در این زمینه می‌توانست تأثیرات زیادی بر نتایج جنگ داشته‌باشد.
در ابتدای جنگ، فعالیت‌های امداد و انتقال به‌صورت خودجوش و بدون سازماندهی خاصی انجام می‌شد. این روش عمومی به حفظ نیروها در مناطق عملیاتی کمک می‌کرد و موجب کاهش تلفات و صدمات می‌شد. نیروها معمولاً از شهرها و استان‌های خود به جبهه‌ها اعزام می‌شدند و این امر باعث روحیه‌بخشی و دلگرمی برای انجام وظایف نظامی می‌گردید. این نیروها در زمان عملیات‌ها حاضر می‌شدند و پس از اتمام عملیات به استان‌های خود بازمی‌گشتند.
امداد و انتقال معمولاً دو موضوع جدا نشدنی هستند. با تشکیل قرارگاه‌های عملیاتی در مناطق مختلف کشور، نیاز به یک تشکیلات ثابت برای امداد و انتقال مجروحان احساس شد. در این زمان، ستادهای پشتیبانی از جنگ نیز شکل گرفتند که در زمینه‌های مختلفی از جمله امداد و درمان نقش فعالی ایفا کردند. در برخی مواقع، حفظ جان رزمندگان در اولویت قرار داشت و لازم بود که اقدامات اولیه ضروری برای مجروحان انجام شود.
ستادهای امداد و درمان، به‌ویژه ستادهای امداد و درمان در اهواز و کرمانشاه، در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران تأثیرات زیادی را در روند امداد و انتقال ایجاد کردند. در ابتدای جنگ، امور امداد و انتقال به‌صورت ابتدایی و بدون هماهنگی انجام می‌شد، اما با گذشت زمان و ایجاد امکانات و منابع لازم، امور امداد بهداشت و درمان به‌طور منظم‌تری پیگیری شد.
این مقاله سعی دارد با بررسی وضعیت نیازهای به وجود آمده در زمینه امداد و درمان، تاریخچه و علل ایجاد تیپ امداد و انتقال را بیان کند. این تیپ، اقدام مؤثری در زنجیره امداد و انتقال بهداری سپاه در طول جنگ تحمیلی بود و تجربیات ارزشمندی را در این زمینه به‌دست‌آورد.
نحوه امداد و انتقال مجروحین قبل از تشکیل تیپ امداد و انتقال
در آغاز جنگ تحمیلی، کار امداد و انتقال مجروحین به‌صورت خودجوش انجام می‌شد. نیروها و امکانات از نقاط مختلف کشور به جبهه‌ها می‌آمدند و در یگان‌های مرتبط با شهر و استان خود مشغول به کار می‌شدند. تشکیلات ثابتی برای امداد و انتقال مجروحان وجود نداشت و این روند تا زمانی که قرارگاه‌های عملیاتی در مناطق مختلف شکل گرفت، ادامه داشت.
در این زمان، ستادهای‌ی تحت عنوان ستادهای پشتیبانی جنگ ایجاد شدند که در زمینه‌های مختلف، از جمله امداد و درمان، فعال بودند. به‌مرور با قوی‌تر شدن ستادهای امداد و درمان، ستاد امداد و درمان جنگ شکل گرفت. از جمله این ستادها می‌توان به ستاد امداد و درمان جنوب در اهواز و غرب در کرمانشاه اشاره کرد. با تشکیل قرارگاه‌های منطقه‌ای در سپاه، نیروهای مختلف در این یگان‌ها سازماندهی شدند و بهداری قرارگاه‌ها در مناطق مختلف تشکیل شد.
بدین ترتیب، ستاد امداد و درمان منطقه‌ای تحت فرماندهی بهداری مربوطه قرار گرفت و تمام امور امداد و درمان به‌صورت متمرکز پیگیری شد. با استقرار بهداری قرارگاه‌های منطقه‌ای و نیاز به امداد و درمان، بیمارستان‌های صحرایی و منطقه‌ای در مناطق عملیاتی ایجاد شدند که تأثیر زیادی در روند امداد و انتقال داشتند.
قبل از تشکیل تیپ امداد و انتقال، امداد و انتقال مجروحین به‌صورت غیرمتمرکز و از طریق موارد زیر انجام می‌شد:
- نیروهای امدادگر و تخلیه‌کننده مجروحین در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی
- یگان‌های موتوری مستقر در بیمارستان‌ها با اعزام آمبولانس
- ستاد انتقال مجروحین در فرودگاه
- ستاد تخلیه در راه‌آهن
پس از منسجم شدن فرماندهی بهداری منطقه‌ای و مدیریت عملیات‌های مختلف، به‌دلیل شرایط جدید جنگ، در سال ۱۳۶۴ ایده تشکیل یک سیستم متمرکز امداد و انتقال تحت عنوان تیپ امداد و انتقال در مناطق عملیاتی جنوب شکل گرفت.
عوامل مؤثر بر تشکیل تیپ امداد و انتقال
۱. تغییرات در حملات دشمن و نیاز به تغییر در روش‌های امداد و درمان رزمندگان
۲. افزایش آتش دشمن با سلاح‌های مختلف در مناطق عملیاتی
۳. استفاده از سلاح‌های خطرناک مانند سلاح‌های شیمیایی
۴. گسترش عملیات‌های نظامی در مناطق مختلف مثل دشت، کوه، آب و دریا
تشکیل تیپ امداد و انتقال به‌دلیل این نیازه-ا در سال ۱۳۶۵ آغاز شد. پس از بحث‌های مختلف، تصمیم گرفته شد که کار امداد و انتقال به‌صورت یکپارچه و متمرکز انجام شود. به همین دلیل، تیپ امداد و انتقال با بخش‌های ستادی، صفی و فرماندهی تشکیل گردید. کارهای تیپ در ستاد آن برنامه‌ریزی و برای اجرا به بخش صف ابلاغ می‌شد. فرماندهی تیپ که از اعضای ستادی و صفی تشکیل شده بود، در امور مهم تصمیم‌گیری می‌کرد.
ساختار ستاد تیپ
ستاد تیپ شامل قسمت‌های زیر بود:
- پرسنلی: تأمین نیروهای لازم برای بهداری و ستاد امداد و درمان.
- دارو و تجهیزات پزشکی: تأمین و توزیع داروها و تجهیزات پزشکی برای مراکز درمانی.
- پذیرش: ارتباط با مراکز ارسال مجروحان و تعیین زمان و محل اعزام.
- مهندسی: آماده‌سازی مکان‌های استقرار نیروها و تجهیزات در مناطق عملیاتی.
- تعاون و آمار: اعلام آمار مجروحین و شهدا و ارائه آن به مرکز آمار.
- بهداشت: توجه به بهداشت فردی و محیط‌های درمانی، کنترل بیماری‌ها و نظارت بر مواد غذایی.
- ترابری: انتقال مجروحین از خطوط مقدم به مراکز درمانی با استفاده از آمبولانس‌ها و وسایل‌نقلیه دیگر.
- مخابرات: ایجاد ارتباط بین وسایل نقلیه امدادی و مراکز درمانی.
صف تیپ
صف تیپ شامل:
- ستادهای امداد و انتقال هوایی و زمینی (اتوبوس و قطار مجروحین) و گردان‌های انتقال با اتوبوس، قطار، بالگرد و دریایی بود.
این ساختار به تیپ امداد و انتقال کمک کرد تا به‌طور مؤثری به مجروحین خدمات‌رسانی کند و در شرایط بحرانی پاسخ‌گو باشد.
۱. پرسنلی
- وظیفه: تأمین نیروهای تخصصی و غیر تخصصی برای بهداری و ستاد امداد و درمان.
- عملکرد: تأمین نیروهای مورد نیاز از طریق این بخش.
۲. دارو و تجهیزات پزشکی
- وظیفه: برآورد، تأمین و توزیع داروها و تجهیزات پزشکی برای مراکز درمانی عملیاتی.
۳. پذیرش
- وظیفه: انجام ارتباطات و هماهنگی‌های لازم با مراکز ارسال مجروحان.
- عملکرد: دریافت پذیرش برای مجروحان از شهرهای مختلف و تعیین زمان و محل اعزام.
۴. مهندسی
- وظیفه: آماده‌سازی مکان‌های استقرار نیروهای تیپ امداد و انتقال در مناطق عملیاتی.
- عملکرد: مشخص کردن مکان خودروها و نیروی انسانی و ساخت استحکامات لازم.
۵. تعاون و آمار
- وظیفه: اعلام آمار مجروحین و شهدا و ارائه آن به مرکز آمار.
- عملکرد: جمع‌آوری و سایل و تجهیزات مجروحین.
۶. بهداشت
- وظیفه: توجه به بهداشت فردی و محیط‌های درمانی.
- عملکرد: ضدعفونی کردن مکان‌ها، کنترل مواد غذایی و آب، دفع زباله‌ها، واکسیناسیون و آموزش بهداشت.
۷. ترابری
- وظیفه: انتقال مجروحین از خطوط مقدم به مراکز درمانی و شهرهای پشت جبهه.
- عملکرد: استفاده از آمبولانس، خودروهای زرهی، قایق، قاطر و بالگرد. این بخش یکی از قسمت‌های حیاتی تیپ محسوب‌می‌شود.
۸. مخابرات
- وظیفه: ایجاد ارتباط بین وسایل نقلیه امدادی و مراکز درمانی.
- عملکرد: استفاده از سیستم‌های مخابراتی برای برقراری ارتباط.
این بخش‌ها به تیپ امداد و انتقال کمک می‌کنند تا به‌طور مؤثری به مجروحین خدمات‌رسانی کند و در شرایط بحرانی پاسخ‌گو باشد.
قسمت‌های صفی تیپ
۱. ستادهای امداد و انتقال مجروحین
- نقش: این ستادها به دو صورت هوایی و زمینی در انتقال مجروحین فعالیت می‌کردند.
- ستادهای انتقال هوایی:
- مراکز اصلی: فرودگاه اهواز، پایگاه هوایی امیدیه و پایگاه هوایی دزفول.
- عملکرد: در زمان آفند یا تهاجم دشمن فعال بودند و در مواقع عادی، کلیه مجروحان را منتقل می‌کردند. در مواقع بحرانی، افراد بدحال را به مناطق دیگر اعزام می‌کردند.
- ستادهای انتقال زمینی:
- مراکز اصلی: راه‌آهن اهواز، اندیمشک و ماهشهر.
- عملکرد: در عملیات‌ها فعال بودند و مجروحین را منتقل می‌کردند. در مواقع بحرانی و بمباران خطوط راه‌آهن، مجروحان با اتوبوس‌های آماده شده انتقال می‌یافتند.
- ساختار: ستادهای انتقال هوایی و زمینی شامل قسمت‌های پذیرش، درمان، امداد و انتقال و مدیریت داخلی بودند.
۲. گردان‌های امداد و انتقال
- نقش: این گردان‌ها در قالب زمینی، دریایی و هوایی (هلیکوپتری) سازماندهی شده‌بودند.
- گردان‌های زمینی:
- وظیفه: ستون فقرات امداد و انتقال زمینی محسوب می‌شدند و در مراکز امدادی و درمانی نقش مهمی داشتند.
- عملکرد: کار انتقال مجروحان از خطوط مقدم به مراکز درمانی عقبه را به عهده داشتند.
این ساختار به تیپ امداد و انتقال کمک می‌کند تا به‌طور مؤثری به مجروحین خدمات‌رسانی کند و در شرایط بحرانی پاسخ‌گو باشد.
