بسم الله الرحمن الرحيم
درسنامه آشنايي با فرهنگ و معارف دفاع مقدس، ويژه دانشجويان علوم پزشكي
|
در زمان تنظيم اين متن، روح ملكوتي نويسنده ارشد اين فصل، زنده ياد استاد دكتر منوچهر دوايي ، به جوار رحمت الهي پيوست. طبيب همواره غمخوار دردمندان، معلم و متعلم خوبي ها و مرد ميادين اخلاق و انسانيت، تا آخرين دم حيات، از سرودن آرايه هاي انساني و بذل لبخند آرامش بخش و خلق با شكوهترين رفتارهاي حرفه اي، دريغ نفرمود، جلوه اي از تجربيات حيات بخش و كلام نوراني شاهد هماره زنده دفاع مقدس در لابلاي گزاره هاي اين فصل با امانت و صداقت مسطور و به همه صحنه گردانان نسل هاي آينده سلامت تقديم شده است |
موضوعات و اهداف
هدف از تنظيم متن چكيده
اين نوشته با برگيري از متن اصلي، به منظور تسهيل فرايند تدريس و يادگيري تنظيم شده است.
اهداف آموزشي فصل 19
بيان مساله
اين فصل در مورد رعایت اصول اخلاق پزشکی و ارز ش‌های اخلاق اسلامی، در شرايط بحراني و غير‌عادي، نظير جنگ، با الهام گرفتن از الگوها و اسوه هاي اخلاقي دوران دفاع مقدس، تنظيم شده است. رعايت اين اصول در همۀ فعالیت‌های طب و سلامت ضروری است، اما در فوریت‌ها و بلایا اهمیت مضاعف و حياتي داشته، و واجب است. در رأس اين ارزش‌ها و اصول، حفظ نفوس انسانی قرار دارد. حضور جامعۀ سلامت كشور عزيزمان درتأمين، حفظ و ارتقاي سلامت آحاد مردم و بويژه رزمندگان و مجروحان جنگی، بسیار صمیمانه و ایثارگرانه بود و این حضور ارزنده در تاریخ پزشكی ملت سلحشور ایران ماندگار خواهد ماند.
واژ ه های کلیدی: اخلاق، اخلاق پزشکی، اخلاق پزشکی در جنگ، اخلاق حرفه‌ای، اخلاق در جنگ.
Key words: Disaster, Ethics, Ethics of War and Conflict, Medical Ethics, Medical Ethics of War, Morality, Professionalism.
چند عنوان برگزيده
نسبت معنويت و اخلاق
معنویّت به معنی برجسته کردن ارزش‌های معنوی از قبیل: اخلاص، ایثار، توکّل، ایمان در خود و در جامعه است، و اخلاق به معنی رعایت فضیلت‌هایی چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راستگویی، شجاعت، تواضع، اعتمادبه‌نفس و دیگر خلقیّات نیکو است. معنویّت و اخلاق، جهت‌دهنده‌ی همه‌ی حرکتها و فعّالیّتهای فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛ بودن آنها، محیط زندگی را حتّی با کمبودهای مادّی، بهشت می‌سازد و نبودن آن حتّی با برخورداری مادّی، جهنّم می‌آفریند.
توصيف علم اخلاق پزشکی توسط استاد دكتر دوايي در شوراي اخلاق دانشگاه جندي شاپور
«...علم اخلاق در حرفۀ پزشکی اهمیت و نقش اساسی دارد، این علم که بایدها و نبایدهای اخلاق پزشک را به او گوشزد می‌کند و شیوۀ رفتار با بیماران و همکاران را به او می‌آموزد، از مهم‌ترین بخش‌های علم و تعهد پزشکی به‌شمار می‌رود. زندگی بدون اخلاق حسنه شبه زندگی است. حقیقت آن است که در گذشته، طبیبان افزون بر داشتن درجات بالای علمی، از مقام و منزلتی روحانی و اخلاقی نیز بهره‌مند بودند. آ نها در حفظ مبانی و ارز ش‌های اخلاقی بسیار مي‌کوشیدند، همچنین آنان هم از جهت علمی و هم از نظر عملی، الگویی شایسته برای مردم به‌شمار می‌رفتند و مانند پیشوایان دینی همواره مردم را به نیکی، راستی، پاکی و نجابت، راهنمایی می‌کردند. علم پزشکی با هدف خدمت‌رسانی به بشر تدوین شده است و حتی گاه مرگ و زندگی آدمی بدان وابسته میشود و می‌تواند انسانی را از مرگ حتمی برهاند و یا موجب مرگ انسانی بشود. اینکه موضوع علم پزشکی انسان و اشرف کائنات و هدف آن رساندن سلامتی به بدن است، جایگاه ویژۀ آن را روشن‌تر می‌سازد. به‌دلیل همین جایگاه ویژه، طبیبان، به‌عنوان رأس و رهبر تلقی می شوند که علاوه بر طبیب بودن معلم نیز هستند؛ چراکه باید با نمود ارزش‌های اخلاقی نه‌تنها در سخن، بلکه در رفتار خود، الگو و راهنما برای قشری باشند که به آ نها مراجعه مي‌کنند. این‌گونه است که جامعه به حرکت به‌سمت اهداف والای معنوی که همانا سلامت معنوی است، گرایش پیدا می‌کند و جزو غیرقابل انکار و لاینفک سلامت معنوی، اخلاق است. علت تأکید بر اهمیت اخلاق پزشکی به این خاطر است که مسائل آن فراتر از اخلاق عمومی است؛ در عرصه پزشکی این حکم صادق است که اساساً حرکت طب بر محور اخلاق بوده و پایه های آن بر مبانی اخلاقی استوار است....»
اهميت رعايت اخلاق در شرايط اضطراري و جنگ
اخلاق و آداب اسلامی دستور زندگی سالم، خداپسندانه و انسا ندوستانه در همۀ شرایط است. در ایام صلح و آشتی، اخلاقی بودن دشوار نيست؛ مهم آن است كه در زمان درگیری و نزاع، انسان اخلا ق‌محور باشد. هنگامی كه ملتی گرفتار ظلم و ستم میشود، نگراني برای اخلاق طبیعی است؛ اما مهم آن است كه هنگام فتح و نیرومندی، اخلاقیات فراموش نگردد....
چه مسائل اخلاقي در شرایط بحراني و بلايا و جنگي دارای موضوعیت و اهمیت است؟
اشاراتي گذرا به ادبيات نظري
اعمال اخلاقی انسان، نسبت به اعمال عادي و طبيعي، برتر و قابل ستایش و تحسین هستند. اخلاق پزشکی، منظومه آداب و رفتار قابل ستايش و تحسيني است که صاحبان حرف پزشکی باید از آنها مطلع و نسبت به آنها معتقد و به رعايت آنها پايبند و متعهد باشند. شناخت و اجتناب از رفتارهاي ناپسند، و به عبارتي رذيلت هاي اخلاقي نيز در اين مجموعه قرار دارد.
اشارات مفهومي و كاربردي اخلاق پزشكي
اخلاق در جنگ: دارا بودن حلم و بردبارى، صبر و مقاومت، صدق‌و‌صفا، شجاعت، فداکارى، طهارت‌و‌پاکدامنى، دلسوزی و احساس مسئولیت در شرایط جنگی. دارندۀ این صفات مثل بنايي رفیع و مستحکم و دژي پایدار و استوار، درمقابل دشمنان قرار می‌گیرد. الگوهاى بزرگ صدر اسلام چونان مالک اشتر نخعی و صفات شايسته اي همچون بردبارى، صبر، اخلاق، طهارت و دوری از تکبر و تفَرَعنُ ، از مصاديق اخلاق در جنگ مي باشند.
اخلاق پزشکی در جنگ: اصول و مبانی، دستورالعمل‌ها و الگوهای شایستۀ ناظر بر عملکرد بهینه و چگونگی تنظیم و کنترل رفتار و مسئولیت‌های حرفه‌ای در شرایط بحرانی جنگ و پاسخ‌گویی به‌هنگام بهداشتی درمانی، به نیازهای ضروری درجهت کنترل بحران،كه در محدودۀ رسالت و وظایف ذاتی صاحبان حرفه‌های سلامتی و در برگيرنده موارد زير است:
اخلاق پزشکی در بحران و بلایا: التزام عملي به مشاركت در كنترل بحران در بلايا، به محض فراخوان، با حداكثر توان و امكان، از طريق ارائه بیشترین خدمات سلامت، در کمترین زمان ممکن به بيشترين تعداد مصدومان و ساير نيازمندان به مراقبت و خدمت، با التزام به حقوق و کرامتانساني مردم بلادیده، كه اركان آن عبارتند از:
اشاراتي به جنبه های ویژۀ اخلاقی و حرفه ای لازم الاجرا در شرایط جنگی
در شرايط جنگي، توجه و رسیدگی به مجروحان، حتی مجروحان دشمن، با رعايت موازین الهی و انساني ضروري است.
مجروحان، افراد ناتوان و اقشار آسيب پذير، در پناه اخلاق حرفه‌ای امدادگران، پرستاران، پزشكان و سایر مراقبان در امان و جلوگیری از تعدی و ظلم از آداب اخلاقی جنگ در اسلام است. اصول و ارز ش‌های اخلاق پزشکی در جنگ و حوادث دست‌سازبشر و سایر فوریت‌ها ثابت است و تغییر نمی‌کند و مانند زمان صلح، رعایت آ نها ضروری است. امداد و درمان در شرایط جنگی، حوادث تروریستی و نظاير آن، متفاوت با دیگر شرایط و امکان نقض اصول و موازین اخلاق پزشکی نیز بیشتر است، به‌همین دلیل، اخلاق محوری پرسنل سلامت، به آموزش، كسب مهارت، دقت و مراقبت بیشتری نياز دارد؛
بعضي از جنبه هاي عمومي اخلاقي كاركنان مراقبت هاي سلامت:
بعضي از جنبه هاي اختصاصي اخلاقي و حرفه‌اي كاركنان مراقبت هاي سلامت:
بعضي ملاحظات اخلاقي مرتبط با نظام سلامت
حضور معنوی و اخلا ق‌محور جامعة پزشکی در دفاع مقدس
مشاركت جامعۀ سلامت كشورعزيزمان در دوران دفاع مقدس، بسیار صمیمانه و ایثارگرانه بود. اعضای این جامعه هماهنگ و همسو با دیگر قشرهای کشور، حضوری پرشکوه، همه‌جانبه و تاریخ‌ساز داشتند. «مهربانی توأم با آرامش » و «تواضع همراه با تدبیر »، ترجیع‌بند «صفات جمال و جلال پروردگار» است که رشحاتی از آن به صورت «ایمان همراه با عمل » در صحنه‌گردانان خدمات سلامت در دوران دفاع مقدس متجلی و به نمادي از مقاومت ماندگار و الهام‌بخش تبديل گشت.
بعضی از ویژگی‌ها و شایستگی‌های اخلاقی استادان و متخصصان پيش‌كسوت:
بعضی از ویژگی‌ها و شایستگی‌های اخلاقی و حرفه اي اعضاي عمومي جامعة سلامت در دفاع مقدس:
حضور در دفاع مقدس را مسئولیتی اجتماعی، تکلیفی حرفه‌ای درقبال مردم و جامعه و رسالتی تاریخی دانسته و آگاهانه، داوطلبانه و ایثارگرانه به آن پاسخ داده‌اند. شهامت و فداکاری اعجاب‌برانگیزو بزرگواری و جوا نمردی، روحیۀ غالب و صبر و پایمردی از بارزترين صفات اخلاقي ميدان داران سلامت در دفاع مقدس بوده است. آنان اخلاق و معنویت را با وظایف حرفه ای درهم آمیخته بودند. روحیۀ شهادت‌طلبی، والاترین ویژگی آن دوران بوده، که در مدافعان سلامت، نظیر سایر رزمندگان تجلی یافته بود.
بعضی ویژگی‌ها و تجلیات معنوی و اخلاقی نظام بهداری رزمی
التزام به رعایت مبانی علمی و بین‌المللی شناخته شده و استاندارد در آن زمان و دستورالعمل‌های مهم و حیاتی نظیر تریاژ؛ تبدیل گفتمان علمی ترومای جنگی، به گفتمان غالب؛ ابتکار عمل، خلاقیت و مدیریت قاطع در حل مشکلات غامض و نیازهای بزرگ و و کنترل حوادث بسیار سنگین در جنگ؛ رعایت رفتار انسانی و مفاد کنوانسیون‌های بین‌المللی درمورد اسرای جنگی مجروح و بیمار دشمن؛ استفادۀ حداکثری از امکانات و خدمات نیروهای انسانی داوطلب و انتقال تجارب به سایر همکاران جوان و شايسته؛ ارتقای دائم سطح حفاظتی بیمارستان‌های صحرایی و اورژانس‌های خط مقدم جبهه ها؛ از نمودهای بروز و ظهور اخلاقی، و معنوي در نظام بهداری رزمیدوران دفاع مقدس بوده است.
