بسم الله الرحمن الرحيم
درسنامه آشنايي با فرهنگ و معارف دفاع مقدس، ويژه دانشجويان علوم پزشكي
خلاصه فصل 2
(جلد اول ، صفحات 36 تا 56 از كتاب اصلي)،
براي استفاده توسط استادان و دانشجويان
تنظيم در تابستان 1401 ،
توسط كارگروه تدوين درسنامه
|
.... دكتر محمدعلي رهنمون.... سرانجام در سپیده دم روز ششم اسفند ماه 1362 در عملیات غرورآفرین خیبر در منطقه طلائیه، در "بیمارستان صحرایی خاتم الانبیاء (ص)" در حال اقامه نماز صبح و به دنبال بمباران بیمارستان به سوی معبود شتافت ....... |
فهرست
اهداف
هدف از تنظيم متن چكيده
تسهيل فرايند تدريس و يادگيري
اهداف آموزشي فصل 2
بيان مسئله
ايثار و شهادت، از عالي‌ترين مفاهيم الهي و ارزش‌هاي انسانی، و تأثیر گذارترین مفاهیم حرکت‌آفرین اجتماعی است. تأمل در سیره زندگی، شخصيت معنوی، منزلت اجتماعي، انديشه‌ها و آرمانهاي ناب شهیدان و ایثارگران، رویکردی مؤثر براي ارتقاي معنویت و تحكيم ارزش‌هاي نسل‌هايي است كه با شهداء و ایثارگران معاصر نبوده، با مسيري كه در آن نقش‌آفريني داشته اند، آشنائی ملموس نداشته‌اند.
در فرهنگ انقلاب اسلامی، جلوه‌های عاشورايي از مضمون‌های اصلی و اصیل است و "پیروزی خون بر شمشیر" ترجمان ایثار و شهادت، و کلمه قصار نمادین و تاریخ سازی است که امام خمینی "ره"، با الهام از "فلسفه نهضت عاشورای امام حسین علیه السلام" در تاريخ انقلاب به ثبت رساندند. شـهید، انسـان والايي است کـه در راه آرمان‌هـای معنـوی، جـان خـود را کـه سـرمایه اصلـی هـر انســان اســت، بــرای هــدف و مقصــدی الهــی، صــرف می‌کنــد و خــدای متعــال هــم در پاســخ بــه ایــن گذشــت بــزرگ، حضــور، یــاد و فکــر او را در ملّتــش تــداوم می‌بخشــد و آرمان (وجـود حقیقـی او) زنـده مي‌ماند. ايثار و شهادت از غني ترين گنجينه هاي فرهنگ اسلامي و شيعي است و جلوه‌هاي اعجاب بر انگيز آن در طول سال هاي انقلاب و دفاع مقدس، زیباترین، با شکوه ترین، شگرف ترين و عظيم ترين صحنه های افتخار آفرین را در تاریخ ملی خلق نمود. معرفی و ترویج فرهنگ ايثار و شهادت دربردارنده آثار و بركات عظيمي است كه به شكل مستقيم و غيرمستقيم جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این درس بصورت اجمال ارزش‌ها و معارف فرهنگ ایثار و شهادت، مرور و شهید دكتر محمدعلي رهنمون، اسوه نمادین شهادت و ایثار در جامعه پزشکی، و آئین ملی بزرگداشت آن شخصیت والا معرفی خواهد شد.
واژه هاي کليدی
فرهنگ، ایثار، شهادت، شهید، ایثارگر، دکتر محمدعلی رهنمون،
Key words
Culture, Isar, Shahadat, Shahid, Dr Mohammad Ali Rahnamoon
فرهنگ و بعضي مؤلفه‌های آن
واژه فرهنگ از دو جزء "فر" و "هنگ" تشکیل شده است: "فر" به معنى نيروى معنوي، شکوه، عظمت، جلال، و درخشندگى است. "هنگ " از ريشه اوستائى سنگ ( به معنى کشيدن، سنگيني، وزن، گروه و وقار) می باشد. معنى ترکيبى اين دو واژه بيرون کشيدن و بالا کشيدن است که منظور از آن بيرون کشيدن مجموع دانستنى ها و نيروها و استعدادهاى نهفته افراد يک ملت براى پر بار کردن پديده‌ها و خلاقيت‌هاى ناشناخته آدمى است . علامه مطهری شخصیت را وابسته به باورها و ارزش‌های پذیرفته شده و مرتبط با فرهنگ دانسته و ویژگی‌هاي فرهنگ را چنين برشمرده:
ايثار، فرهنگ ايثار و ايثارگران
در فرهنگ لغات کلمه ایثار باب افعال از ماده "آثر – یوثر" و به معاني "ديگري را بر خود برگزیدن و برتری دادن؛ بذل و بخشش؛ ترجیح دادن بعضی بربعضی دیگر؛ گذشت کردن از حق خود برای دیگران؛ برگزیدن؛ عطا کردن؛ آمده است.
در سطح فردی "برترین درجات جود وسخاء، ایثار است (مانند بخشش مال با وجود نیاز و احتیاج به آن)
در سطح اجتماعی " صفات اکتسابی انسان که به اعتبار جمعی بودن (مورد پذیرش جامعه واقع شدن)، فرهنگ ایثار خوانده می شوند و در منابع دینی (قرآنی و روائی) مورد تأیید و تحسین و تمجید قرار گرفته است:
قرآن مجید: «ویؤِثرُونَ علی اَنفُسهِم ولَو کانَ بِهِم خَصاصه[1]»؛"وآنان را بر‌خود مرجح می‌دارند اگر‌چه خود نیازمند باشند"
رسول خدا (ص): « أَينَما أمرِء اشتَهي شَهوةَ فَرَد شَهوتَه و آثرَ علي نَفسه غَفرَله ». " هر مردی که چیزی را بخواهد وخود را از آن خواهش نگاه دارد ودیگری را بر خود ترجیح دهد آمرزیده می شود[2]"
ایثارگران در فرهنگ دفاع مقدس به کسانی اطلاق می شود که برای پاسداری از اسلام و سرزمین ایران اسلامی در مقابل تهاجم دشمنان، به مبارزه برخاستند ("رزمندگان" ، "جانبازان" ، " آزادگان" ، "شهیدان" و خانواده آنها).
رزمنده، در فرهنگ دفاع مقدس، رزمنده به فردی از اعضای نیروهای مسلح یا داوطلب مردمی گفته می شود که در مقابل تهاجم دشمنان برای دفاع از اسلام و سرزمین ایران اسلامی وارد جنگ شدند.
جانباز ، در فرهنگ دفاع مقدس، به رزمنده ای گفته می شود که در مقابل دشمن به نبرد پرداخته، از نظر جسمانی یا روانی آسیب دیده اند . امام خمینی (ره)، جانبازان را مایه افتخار و سربلندی ملت ایران دانسته اند.
آزاده، در فرهنگ دفاع مقدس، رزمندگانی هستند که در مقابل دشمن به نبرد پرداخته، به اسارت درآمده، علیرغم شکنجه در زندان‌های دشمن، جانانه مقاومت نموده، و تعدادی از ایشان به شرف شهادت نائل و سایرین در پایان جنگ، سربلند و عزتمند به میهن اسلامی خود بر‌گشته و مورد استقبال باشکوه مردم عزیز و خانواده صبور و مقاوم خود قرار گرفتند. امام خمینی "ره" فرمودند: " اسرا در چنگال دژخیمان، خود سرود آزادی‌اند و احرار جهان آنان را زمزمه می‌کنند".
شهادت، فرهنگ شهادت و شهيد
شهادت، ایثار بي‌بديل، با نثارجان در راه خداوند تبارک و تعالی و با انگیزه متعالی کسب رضایت او، كه توسط انسان‌های دانای منزه و پاک نهاد انتخاب می گردد، و در منابع دینی مورد تأیید و تحسین و تمجید قرار گرفته است:
در قرآن مجید: «ومِنَ النّاسِ مَن یَشری نَفسهُ ابتِغاء مَرضاتِ اللهِ[3]؛ "در میان مردم کسانی هستند که درجستجوی خشنودی خدا ازجان خویش می گذرند"». در کلام رسول خدا(ص): « فَوْقَ كُلِّ ذى بِرٍّ بِرٌّ حَتّى يُقْتَلَ فى سَبيلِ‌اللّهِ فَاذِا قُتِلَ فى سَبيلِ‌اللّهِ فَلَيْسَ فَوْقَهُ بِرٌّ [4] ؛ " بالاتر از هركارى خيرى، خير و نيكى ديگرى است تا آنكه فردى در راه خدا كشته شود، و بالاتر از كشته شدن در راه خدا خير و نيكى نيست" ».
شهید، در لغت به معنی گواه، حاضر، ناظر و .... و در اصطلاح دینی به کسی اطلاق می‌شود که با انتخاب آگاهانه، و بر اساس حجت شرعی، در راه خدا به شهادت می‌رسد. امام خمینی "ره" فرموده اند: شهید خورشیدی است که بر انقلاب پرتو میافکند و شهادت چراغ هدایت ملت‌هاست. .... ما شهادت را یک فوز عظیم میدانیم و ملت ما هم شهادت را به جان و دل قبول می‌کند و از جنگ نخواهیم هراسید و مرد جنگ هستیم، لکن مایل نیستیم به اینکه جنگ واقع بشود[5].
فرهنگ شهادت، "مجموعه ای از اعتقادات وآموزه‌هایی است که بنیان شکل‌گیری روحیه شجاعت، مبارزه و جهاد در راه خدای متعال، و نهایتاً کشته شدن در راه ایمان وعقیده است"، به‌عبارتي "صفات اکتسابی انسانی صبر، شجاعت، دلاوری، مبارزه و پایمردی، به اعتبار جمعی بودن (مورد پذیرش جامعه واقع شدن)، فرهنگ شهادت" خوانده می‌شود.
در فرهنگ اسلامي شهادت و شهادت طلبی از موضوعات و مسائل قرآنی و حدیثی بسیار مقدس دینی است. شهید مطهری شهادت را ایستادگی آگاهانه و مقاومت هوشیارانه در راه هدف مقدس و دارای دو رکن اساسی می داند: يكي اينكه در را خدا و فی‌سبیل الله و داراي هدف مقدس باشد ديگر اينكه آگاهانه صورت گرفته باشد.
شهادت طلب انسانی اندیشمند ، خردمند ، فرهیخته ، آگاه ، ایثارگر، مجاهد ، مخلص ، نخبه ، مؤمن، خودساخته، با بصیرت و آگاهی دینی، سربلند در کارزار حق و باطل ، عزیز و پیروز واقعی و حقیقی است. بعضي از اركان آن عبارتند از:
آگاهی، شناخت؛ اراده و اختیار؛ اخلاص، انگیزه الهی و پاکی نیت؛ رهایی از انگیزه‌های انحرافی و غیر الهی؛ حصول آمادگی؛ اطلاع از مخاطرات، پایداری و مقاومت در صحنه‌های درگیری‌های سخت و نابرابر و صبر تنها برای رضایت الهی"؛
اعتقاد به تکلیف‌گرایی و انجام وظیفه شرعی؛ الگو قرار دادن پیامبر "ص" و اهل "ع"؛ و حرکت همراه با رهبري الهی؛
بعضي از تجليات فرهنگ ايثار و شهادت در جامعه پزشکی
در تحولات اجتماعی معاصر، همه اقشار ملت بزرگ ایران مشارکت داشته اند. جامعه سلامت، در متن جریانات مردمی و در رأس جریانات علمی و تخصصی، در تمام فراز و نشیب‌ها، همراه و مدافع مردم بوده، در حراست از حریم سلامت ملت و امداد و درمان آسیب‌دیدگان، پیش قدم، حماسه ساز و آفریننده عزت، فضیلت و معنویت بوده است. امام خمینی "ره" در توصیف این نقش فرموده اند ".... باید از دکترهای محترم و پرستاران و کارکنان عزیز بیمارستان‌ها که فداکاران اسلام و کشور را با گشاده رویی و مهر برادری و خواهری پذیرایی می‌کنند و به کمک قشری از ارزشمندترین قشرها به پاخاسته‌اند تقدیر و تشکر کنم. خدمت به همۀ بیماران محترم خصوصاً فداکارانی که در راه هدف مقدس، فداکاری کرده‌اند ارزشی است که با موازین طبیعی و مادی نتوان ارزیابی نمود. از خداوند تبارک و تعالی برای آنان که در خدمت بیماران و فداکارانِ در راه هدف مقدس کوشش شبانه روزی می‌نمایند طلب سعادت و رحمت می‌نمایم. امید است از این نعمت و رحمتی که خداوند تعالی نصیب آنان فرموده است هر چه بیشتر بهره برداری و برحجم خدمت بر این فداکاران ارزشمند و سایر بیماران که برادران و خواهران آنانند با لطافت و مهر و عطوفت بیفزایند[6] " ( 12/11/1360).
حضور ايثارگرانه جامعه پزشکی در حوادث دوران قيام مردم و انقلاب اسلامی
در ماه‌های پرالتهاب مبارزات مردمی قبل از پيروزي انقلاب اسلامي، بیمارستان های آموزشی، دانشکده های پزشکی و ساير مراكز بهداشتي درماني کشور به حرکت توفنده انقلاب یاری رساندند. يكي از جامع ترین مصادیق حضور یکپارچه در صحنه های قیام مردم، امدادرسانی همه جانبه و مداوای هزاران نفر از مجروحین فاجعه جمعه سیاه 17 شهریور 1357 بود. بسیج عمومی پزشکان، پرستاران و همه پرسنل بیمارستانی وقت و بکارگیری همه امکانات بیمارستانی در آن حادثه بزرگ، تجربه ای عظیم و اعلان همبستگی کامل جامعه پزشکی با قیام مردم انقلابی بود. این تجربه دستمایه عملکرد بهینه در حوادث بعدی بود. اين مشاركت تا پيروزي انقلاب ادامه و بطور مستمر افزايش يافت (جزئيات در فصل دوم كتاب )
جهاد سازندگی، تجلی حضور مردم محور جامعه پزشکی در محرومترين نقاط کشور
جهاد سازندگی نهادی انقلابی است که در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ به فرمان رامام خمینی "ره" برای رسیدگی به مناطق محروم و دورافتاده ایران تأسیس شد. در دوره کوتاه تشکیل جهاد سازندگی تا شروع جنگ تحمیلی، دانشجویان دانشگاه‌ها، از جمله دانشکده های گروه علوم پزشکی، بیشترین استقبال و مشارکت را در این پویش حماسه آفرین ملی داشته اند. در حوزه سلامت، خدمات گسترده ای با تأکید بر مراقبت های اولیه سلامتی، نظیر واکسیناسیون و سالم سازي آب آشاميدني روستاها ارائه شد. نظام شبکه خدمات بهداشتی کشور، ریشه در اندیشه و سیره جهادی داشته، الگوی بی‌بدلیلی از ارائه خدمات عادلانه سلامت به اقصی نقاط کشور است.
نقش آفرينی جامعه پزشکی، در امداد و درمان، حوادث قبل از شروع جنگ تحميلي
تیم‌های داوطلب پزشکی برای ارائه خدمات درمانی به مردم محروم اعزام و همزمان به امداد و نجات و درمان مجروحین به مناطق درگیری شتافتند. اين خدمات ايثارگرانه، بطور عمده داوطلبانه بوده، طي آن تعدادی از داوطلبان رشيد و سلحشور، چون شهید دکتر مرتضی قاضی و شهید دکتر حسین گرکانی، به شهادت رسیده و تعدادی نیز به اسارت درآمدند. اين تجربيات فاخر، در جنگ تحمیلی، دستمایه شکل گیری بهداری رزمی دفاع مقدس قرار گرفت.
حضور همه جانبه جامعه پزشکی در دفاع مقدس
ایثارگریها و خدمات درخشان جامعه پزشکی، فصلی تابناک را در صحیفه دفاع مقدس به خود اختصاص می‌دهد . در سال‌های حماسه دفاع مقدس، جامعه پزشکی کشور، بطور داوطلبانه در 54 بیمارستان صحرایی، 210 پست اورژانس و 840 پست امدادی حضور یافته، به ارائه خدمات امدادی و درمانی مبادرت ورزیدند. همزمان رسالت عظیم و همیشگی ارائه خدمات سلامت به عموم ملت بزرگ ایران نیز بر عهده نظام سلامت بود. با انجام 180 هزار خدمت درمانی، شامل 8 هزار عمل جراحی بزرگ و حیات بخش در بیمارستانهای صحرایی، الگوی جدیدی از مدیریت تخصصی در در تاریخچه بهداری رزم به ثبت و در سطح بین المللی معرفی شد. در این مسیر نورانی حدود 3 هزار نفر از پزشکان، پرستاران، دانشجویان علوم پزشکی و امدادگران و رانندگان آمبولانس، به درجه رفیع شهادت نائل گردیدند. آنان بسان ستارگان پرفروع تا ابد در آسمان نظام سلامت ایران اسلامی را نورافشانی و نام و یادشان همواره مایه شرافت، کرامت، ایثار، انساندوستی و اوج اعلای اخلاق پزشکی و وظیفه‌شناسی حرفه‌ای خواهد بود. شهیدانی چون دکتر محمد علی رهنمون، دکتر مرتضی قاضی، دکتر احمد هجرتی، دكتر علیرضا کاظمیان، دکتر محمد چوبکار، دکتر سیدعلی کرباسی و ... دانشجویان فرهیخته و جهادگر شهیدی چون عزت الملوك كاوسي، سید عبدالرضا موسوی، احمدرضا احدی، حسن خوراکیان، و فرماندهان بهداری رزمی شهیدی چون منصور عارفیان، و رضا اتحادی، علی احمدی ، حاج‌حسين مردي ممقانی ، یادآور منظومه‌ای تابناک از خیل ره‌یافتگان به وصال حق و شاهدان همبشه تاریخ در عرصه بهداشت و درمان کشور هستند. نقش جامعه پزشکی در دفاع مقدس منشوری چندوجهی است، بعضي از مؤلفه هاي آن عبارتند از:
گزيده اي از پیام‌ها، خاطره‌ها، و فرازهايي از وصيت نامه منتخبی از دانشجویان شهید در متن اصلي ارائه شده است.
تأملی بر ايثار و مقاومت آزادگان پزشک
پزشکان و دانشجویان پزشکی فرزانه و ایثارگری چون دکتر مجید جلالوند، دکتر سیدعباس پاک‌نژاد، دکتر مسعود مولودی، دکتر محمد جواد فریمانی و سایر سپیدپوشان مقاوم، در روزهای سخت و طاقت فرسای اسارت در اروگاه های رژیم بعثی، با وجود بهره مندی از کمترین امکانات پزشکی، نقش مهم و غیرقابل تصوری در درمان و مراقبت از آزادگان سرافراز ایفاء نمودند.باز انديشي در اسناد آزادگان و تأمل بر خاطرات آزادگان كادر سلامت، ماهيت ضد انساني مدعيان حقوق بشر را برملا خواهد ساخت
جامعه پزشکی و جبهه مقاومت اسلامی
تلاش مخلصانه پزشکان و پرستاران در ارائه خدمات درمانی به رزمندگان جبهه مقاومت انقلاب اسلامی، در نزدیکترین فاصله به خطوط نبرد، یادآور استمرار نقش جامعه پزشکی در دفاع مقدس است. که علاوه بر درمان سريع و مؤثر مجروحین، با بهره‌گیری از تجارب تخصصی دوران دفاع مقدس، در زمينه كنترل و مديريت عوارض پیچیده ناشی از تروماهای متعدد ، یافته‌های نوین علمی و دستاوردهاي فاخري بدنبال داشته است. در این مسیر نورانی، سپیدپوشان شاهدی چون شهیدان محمدحسین قاسمی، فریدون احمدی و حمید قنادپور، پرچمداران بصیرت انقلابی و ایفاء نقش جهادی هستند.
حضور پرافتخار و نقش آفريني مدافعان سلامت در همه گيري ويروس كرونا
همه گيري كرونا، نظام سلامت را در معرض يكي از جامع‌ترين و دشوارترين و پيچيده‌ترين آزمونهاي تاريخي قرار دارد. در امتداد دفاع مقدس و با بهره گيري از تجارب حاصله از خدمات مستمر و وقفه ناپذير بهداشتي درماني، ملت بزرگ ايران شاهد حضور همه جانبه و ايثارگرانه فرزندان رشيد و سلحشور خود در نظام سلامت بود. در اين تجربه عظيم ملي و بين المللي، شهداي عزت آفريني، در آسمان پرستاره ميهن طلوع نمودند و منظومه فداكاريهاي آنان تا قيامت روشنگر راه همه راهيان خواهد بود، يادشان گرامي و آرمانهاي مقدسشان جاودان باد.
آئين جايزه ملی شهيد دکتر محمدعلی رهنمون
اين آئين تلاشی فرهنگی-اجتماعی-ترویجی، در راستای ترویج و شناساندن فرهنگ ایثار و شهادت و تکریم و تجلیل تلاشگران عرصه های ایثار در جامعه پزشکی کشور است. بعضي اهداف آن عبارتند از:
1_ گسترش ارزش‌های دینی، انقلابی و فرهنگي، اقدامات تحول‌آفرین وبرجسته جنبش نرم افزاری و جهاد علمی؛
2_ معرفی الگوهای برتر اخلاق پزشکی و ایثارگران، جانبازان و رزمندگان جامعه پزشکی به نسل جوان؛
3_ تجلیل و تکریم جایگاه معنوی فرهنگ شهادت و ایثار با بزرگداشت مقام شامخ شاهدان همواره جاوید حوزه سلامت؛
5_ پاسداشت تلاش‌ها و خدمات برجسته بهداشتی و درمانی به مستضعفین عالم و نهضت‌های بیداری جهان اسلام؛
تداوم برگزاری اين آئین ملی و ارتقای تلاش های فرهنگی برای شناساندن ارزش‌های بی‌بدیل فرهنگ شهادت و ایثار، دارای اهمیت راهبردی است. جزئيات بيشتر در متن اصلي ارائه شده است.
توصيه‌‌ها
براي اعتلاء، ترویج و تحکیم فرهنگ ایثار، جهاد، شهادت و تفکر بسیجی در جامعه و نهادینه ساختن آن در اندیشه، باور، منش و رفتار مردم و مسئولان و مقابله با عوامل بازدارنده و تضعیف کننده آن موارد زير پيشنهاد مي شود:
تمرين و تأمل
از شهید رهنمون چه می‌دانید و عملکرد حرفه‌ای و انقلابی منتهی به شهادت وی را چگونه تحلیل می کنید؟
تلقی شما از گذشت و فداکاری در مسئولیت های مرتبط با سلامت مرذم چیست؟ در یک جمع از همکارانتان بحث نمایید؛
به‌نظر شما وظایف حرفه‌ای اعضای جامعه سلامت در بحرانها و شرایط اضطراری و جنگ چیست؟ با علم به مخاطرات
هر نوع نظریه، انتقاد و پیشنهاد خود را برای پویایی این درس، مکتوب و از طریق مسئولین محترم آموزشی منعکس فرمایید.
[1] سوره مبارکه حشر، آیه کریمه 9
[2] نراقی، ۱۳۸۴ ،ج ۲ ،ص۱۶۳
[3] سوره مبارکه بقره، آیه کریمه 207
[4] وسائل الشیعه، جلد 11، صفحه 10، حدیث 21
[5] صحیفه امام ج 13، ص 261، 17/7/1359
[6] کتاب دفاع مقدس (جنگ تحميلی) در انديشه امام خمينی (س) صص 220
