بسم الله الرحمن الرحيم

خلاصه فصل 9

(جلد دوم ، صفحات 448 تا 474 از كتاب اصلي)،

براي استفاده توسط استادان و دانشجويان

تنظيم در زمستان 1402 ، توسط كارگروه تدوين درسنامه

عنوان فصل

پشتیبانی دارویی و تجهیزات پزشکی در بهداری رزمی؛

واکاوی تجارب دفاع مقدس و درس­هایی برای آینده

سرپرست تدوین: واحد تدوین منابع آموزشی " آشنایی با فرهنگ و معارف دفاع مقدس" حوزة معاونت آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

• اهداف آموزشی
  • هدف از تنظيم متن خلاصه
  • هدف اصلی
  • اهداف اختصاصی
• مقدمه
• کلمات کلیدی
•  Key words
• بعضی از واژه­های برگزیده
  • داروسازی نظامی
  • خدمات دارویی نظامی
  • داروهای ویژة نیروهای نظامی
  • واحد دارو و تجهیزات پزشکی بهداری رزمی
  • کیف (بسته)­ امداد انفرادی
  • ملزومات پزشکی
  • تجهیزات پزشکی
• تاریخچه حضور و نقش داروسازان در مهم­ترین جنگ­ها و نبردهای بشری
• تاریخچه قدیم خدمات دارویی در تشکیلات نظامی ایران
• گذری بر داروسازی نظامی در عصر حاضر
• ساختار سازمانی واحد دارویی و تجهیزات پزشکی بهداری رزمی
• وظایف و مسئولیت­های واحد دارو و تجهیزات پزشکی و چگونگی ارائه خدمات
• تأمین نیازهای دارویی و تجهیزات پزشکی بهداری رزمی
• ارائه خدمات دارویی برای مقابله با عوارض سلاح­های شیمیایی
• پروتکل­های دارو درمانی در مصدومین شیمیایی
• نقش دانشکده­ها، اساتید و دانشجویان داروسازی در ارائه خدمات دارویی دوران دفاع مقدس
• یادی از شهدای واحد خدمات دارو و تجهیزات پزشکی
• توصیه ­های راهبردی و کاربردی برای آینده
• تمرین و تأمل

اهداف آموزشی فصل 20

 هدف از تنظیم متن خلاصه: کمک به فرایند تدریس و فراگیری

هدف اصلی فصل: شناخت تجارب پشتیبانی و تأمین نیازهای دارویی و تجهیزات پزشکی در دوران دفاع مقدس با رویکرد آینده‌نگر  

اهداف اختصاصی فصل:

آشنایی با:

• حضور اخلاق‌محور و معنوی جامعة داروسازی و پشتیبانان تجهیزات پزشکی در دفاع مقدس؛
• ساختار سازمانی و روند تکاملی تأمین دارو، ارائة خدمات دارویی و داروسازی پزشکی؛
• نحوة مشارکت دانشکده­های داروسازی در ارائة خدمات دارویی؛
• تجهیزات پزشکی ضروری در سلسله‌مراتب امداد و درمان بهداری رزمی؛
• ویژگی‌ها و نقش داروخانه‌های پشتیبان اورژانس‌های خط و بیمارستان‌های صحرایی؛
• خدمات دارویی و تجهیزات پزشکی در مقابله با عوارض حملات شیمیایی دشمن؛
• استانداردهای جاری و جدید خدمات دارویی و تجهیزات پزشکی در بهداری رزمی؛

مقدمه

اقدامات و تلاش­های شبانه­روزی مسئولین امور دارویی در تهیه و تأمین داروها و تجهیزات پزشکی و خدمات مورد نیاز خطوط جبهه­ها، نشان از حضور فعال صنعت داروسازی، دانشکده­ها، استادان و دانشجویان داروسازی کشور، نهادهایی نظیر هلال‌احمر و حتی قشرهای مختلف مردم در این مقطع از تاریخ پرافتخار میهن عزیزمان دارد. استفاده از این تجارب بی­بدیل، علاوه برآنکه زیربنایی با ارزش در آغاز تحول و حرکت به­سوی خودکفایی دارویی دوران سازندگی بعد از جنگ شد، راهبردی گرانبها در پیشبرد اهداف کلان نظام سلامت و همچنین توسعة علمی پایدار کشور در عرصة داروسازی و تجهیزات پزشکی است.

کلمات کلیدی:

بستة امداد انفرادی، خدمات دارویی نظامی، داروسازی نظامی، داروهای ویژة نیروهای نظامی، کیف 910 و 911، واحد دارو و تجهیزات پزشکی بهداری رزمی.

Key words

Military Pharmacy, Combat Pharmaceutical Services, Specific Combat Drugs, Pharmacy and Medical Supply Unit, Personnel Medical Bag (Kit), Medical Supplies, Medical Equipment.

بعضی از واژه­ های برگزیده

داروسازی نظامی: یکی از رشته­های تخصصی علوم داروسازی است که دانش آموختگان آن به­طور مشخص و دقیق در ارتباط کاری مستمر با بخش­های گوناگون نیروهای نظامی هستند و خدمات خود را در شرایط عادی یا جنگ ارائه می­نمایند.

خدمات دارویی نظامی: مشتمل بر تمامی خدمات تخصصی و فعالیت­های حرفه­ای است که افسران داروساز نظامی چه در موقعیت­های جنگی و یا در شرایط عادی طبق دستورالعمل­های نظامی به یگان­های رزمی یا حتی جامعه انجام می­دهند. این اقدامات گسترة وسیعی از فعالیت­ها مانند تشکیل و نظارت بر انبارهای دارویی و تجهیزات پزشکی، ساخت و تجویز داروها تا آموزش و پژوهش و ارائة دستاوردهای پژوهشی در مجامع علمی را دربر می­گیرد.

 داروهای ویژة نیروهای نظامی: تمامی داروهایی که در شرایط عادی در مراکز درمانی ویژه نیروهای مسلح مورد استفاده قرار می­گیرند و یا به طور خاص در بیمارستان­های صحرایی زمان جنگ و حتی در صحنه نبرد توسط امدادگران کاربرد دارند، در این گروه دسته بندی می­شوند.

واحد دارو و تجهیزات پزشکی بهداری رزمی: یکی از بخش­های حیاتی و واحدهای عملیاتی مهم در زنجیره امداد و انتقال مجروحان و مصدومین که در جایگاه معاونت دارویی و تجهیزات پزشکی هر قرارگاه نظامی دوران دفاع مقدس ایفای نقش می­نمود، این واحد سیر تکاملی قابل توجهی را در 3 مقطع زمانی از جنگ تحمیلی، پشت سرگذاشته است.

کیف (بسته)­ امداد انفرادی: با ابتکار مسئولین دارویی دفاع مقدس، دو کیف یا بسته ویژه امداد فردی و دو بسته شامل کیف ویژة­ امداد انفرادی و کیف امداد مصدومان برای رزمندگان طراحی و مورد استفاده قرار گرفت، که اولی برای نیاز فردی رزمندگان و یا آسیب‌دیدگان از جراحات فیزیکی جنگی و دومی در مصدومیت­های شیمیایی- میکروبی– هسته­ای (ش.م.ر.) کاربرد داشت.  محتویات آنها ویژه هر یک از این شرایط به گونه­ای متفاوت طراحی و چینش شده بود. پیش از این دوران کیف­های مشابهی به‌نام کیف­های امدادی 910 و 911 در ارتش جمهوری اسلامی متداول بود که با آغاز جنگ تحمیلی براساس موارد فوق بازبینی شد.  

ملزومات پزشکی^[1]: اقلام بهداشتی ـ درمانی مصرفی دارای کاربرد در ارائة خدمات و مراقبت‌های سلامت هستند که به‌طور روزمره بعد از مصرف یا به‌کارگیری، باید جایگزین شوند، از جمله اقلام یک‌بارمصرف (سرنگ‌های استریل، سرسوزن، آنژیوکت، دستکش، گاز استریل،  باند و...)، اقلام مورد استفاده در مدت محدود (نظیر پنبه، لوله‌های آزمایشگاه و نوارهای آزمایش)، اقلام قابل استفادة مجدد (کاتترها و سرنگ‌های قابل استریل) و اقلام دارای تاریخ مصرف (نظیر ترمومتر، لارنگوسکوپ، آندوسکوپ و...).

تجهیزات پزشکی^[2]: اقلام بزرگ و سرمایه‌ای و دارای کاربرد طولانی چندساله مانند تخت‌های بیمارستانی، ترالی اورژانس، ست‌های معاینه، ست‌های جراحی، میکروسکوپ، یخچال آزمایشگاه و بانک خون، تجهیزات استرلیزاسیون و مانند آن‌ها.

تاریخچه حضور و نقش داروسازان در مهم­ترین جنگ­ ها و نبردهای بشری

داروسازان به عنوان یکی از ارکان ارائه خدمات دارویی و بهداشتی در نظام درمانی همواره در جنگ­ها و نبردهای بشری نقش خود را در حیطه­های گوناگون این شاخه تخصصی ایفاء نموده­اند. نقش و جایگاه تخصصی عملکرد داروسازان در ساختارهای نظامی برای اولین بار در نشست سال 1894 انجمن داروسازان آمریکا تصویب و به ارتش وقت ارائه گردید.  

تاریخچه قدیم خدمات دارویی در تشکیلات نظامی ایران

بر اساس اسناد و گزارش­های تاریخی همواره از خدمات درمانی و بهداشتی پزشکان و داروسازان در تشکیلات قشون و لشکری ایران در زمان صلح و یا دوران جنگ بهر­ه­گیری شده است. در این زمینه می­توان از حضور و یا ارائه خدمات تخصصی توسط دانشمندانی همچون برزویه حکیم، ابوریحان بیرونی، سیف الدین مظفر کاشانی، میرزا محمد شیرازی، شیخ بهاءالدین عاملی(شیخ بهایی) و بسیاری دیگر، در جنگ­های تاریخی، لشگرکشی­ها و یا اردوهای شاهی یاد نمود.

گذری بر داروسازی نظامی در عصر حاضر

داروسازی نظامی به‌عنوان یکی از رشته های تخصصی در علم داروسازی حال حاضر مطرح و در بسیاری از کشورها از جمله امریکا رسماً آموزش داده می­شود. شورای تخصصی استاندارد کردن ارائه خدمات پزشکی وزارت دفاع امریکا، وظیفه مهم و راهبردی تدوین برنامه درسی آموزش تخصصی علوم پزشکی از جمله داروسازی به نیروهای داروساز مستخدم رسمی در واحدهای گوناگون ارتش، تدوین فهرست­های دارویی و تجهیزات پزشکی و ... را برعهده دارد و با تمامی بخش­های درگیر در آموزش در مراکز دانشگاهی، درمانی و صنعتی و نهادهای ناظر از جمله سازمان غذا و دارو ، همکاری مستمر دارد.

تاریخچه تأسیس واحد دارویی در بهداری رزمی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

اولین پایه­های ساختار بهداری رزمی سپاه، در اوائل تأسیس آن و قبل از شروع جنگ تحمیلی گذاشته شد. این سامانه در زمان درگیری­های ضد انقلاب در غرب کشور، به ارائه خدمت به نیروهای نظامی و مردم مشغول شد به‌گونه­ای که ساختار آن در این مناطق حتی زودتر از بهداری سپاه در تهران شکل گرفت. در شروع فعالیت بهداری سپاه معدودی از افراد درگیر در بخش دارویی بهداری از دانش­آموختگان رشته داروسازی بودند. افرادی که تحت عنوان امدادگر آموزش دیده بودند و وظیفه ارائه خدمات و کمک­های اولیه پزشکی به نیروهای رزمی را بر­عهده داشتند، مسئول ارائه خدمات دارویی نیز بودند. هم­زمان با تشکیل بهداری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، فعالیت­ واحد دارو و تجهیزات پزشکی آن نیز آغاز گردید و داروسازان مسئولیت اداره آن را برعهده داشتند.

ساختار سازمانی واحد دارویی و تجهیزات پزشکی بهداری رزمی

ساختار تشکیلاتی این واحد را از نظر زمانی می­توان به 3 دوره ابتدای جنگ و تا قبل از عملیات فتح المبین، قبل از شروع حملات شیمیایی و دوران بعد از شروع حملات شیمیایی دشمن تقسیم­بندی کرد. با افزایش فعالیت­های بهداری سپاه، این ساختار سازمانی در سال 1360 به ساختار جدید متشکل از دو مدیریت مستقل برای انبارهای دارویی و تجهیزات پزشکی تغییر یافت و در سال­های 1361 تا 1364 بخش­های دیگری به ساختار تشکیلاتی و اداری آن افزوده شد. با انجام آخرین تغییرات در ساختار و سازمان دارو و تجهیزات قرارگاهی سپاه در سال 1364 ، این ساختار که به­صورت کامل در قرارگاه کربلا ایجاد شده بود، تا پایان جنگ حفظ شد. در سایر قرارگاه­ها این ساختار بین صف و ستاد تقسیم و بخش­هایی از آن در صف و بخش­هایی در ستاد مستقر شده بود.

وظایف و مسئولیت­ های واحد دارو و تجهیزات پزشکی و چگونگی ارائه خدمات

وظیفه مهم و راهبردی تهیه، تدارک، توزیع، برآورد و نگه­داری دارو، فراورده­های خونی و تجهیزات پزشکی مورد نیاز، بازسازی و تعمیرات تجهیزات پزشکی و همچنین تجهیز تمامی واحدهای ارائه خدمات درمانی و به­طور کلی خدمات پشتیبانی در هر یک از قرارگاه­های عملیاتی3 گانه (حمزه سیدالشهداء (شمال غرب)، نجف اشرف(غرب) و کربلا(جنوب)، برعهده واحد دارو و تجهیزات پزشکی قرار داشت. مهم­ترین اولویت بهداری رزمی رساندن خدمات دارویی مورد نیاز نیروهای عملیاتی در خط مقدم نبرد بود. به این منظور به­تدریج انبارهای دارویی در مناطق عملیاتی تأسیس و دسترسی بهتر به داروها و تجهیزات پزشکی مورد نیاز فراهم گردید.  با آموزش نیروهای رزمنده به استفاده از کیف امداد انفرادی، انجام امداد رسانی اولیه به نیروهای عملیاتی، در کوتاه­ترین زمان ممکن در عمل میسر شد. امدادگران عملياتي هم دارای کوله پشتی مجهزی بودند که داخل آن تمامی وسایل مورد نیاز امداد اولیه فراهم شده بود.  با توجه به سطح آموزشي امدادگر بعضاً داروي تزريقي مسكن و يا حتي سرم در اختيار آنان قرارداده مي‌شد. در هر دسته عملياتي يك­نفر امدادگر همراه با برانکارد داشت. داروها و تجهيزات پزشكي موجود در پست­های امدادی شامل: داروهاي عمومی، ضد دردهای خوراكي و تزريقي و داروهای احیاءکننده، سرم­ها و به­ويژه افزايش دهنده­هاي حجم خون و سرم­هاي شستشو، لوازم رگ­گيري ساده تا كت دال، لوازم احياي اوليه آمبوبگ و اتصالات مرتبط(ساكشن و ...) و وسایل بند­آوري خون بودند.

تأمین نیازهای دارویی و تجهیزات پزشکی بهداری رزمی

وظیفه مهم تهیه داروهای مورد نیاز نیروهای مسلح در دوران دفاع مقدس به وزارت بهداری و شرکت­های پخش دارویی موجود در کشور واگذار شده بود. نقش هلال احمر در تأمین داروهای خارج از فهرست رسمی داروهای ایران و نیز حضور فعال مردم در اهداء داروهای مازاد بر نیاز خود به جبهه ها، هم در زنجیره تهیه و آماده­سازی داروهای مورد نیاز جبهه­های نبرد برجسته بوده است. تجهیزات پزشکی، بر خلاف داروها، تأمین آن­ها عمدتا" از داخل کشور انجام و تدارکات آن شرایط خاص خود را داشت و از واحدهای تولیدی داخلی و در برخی موارد نیز از شرکت­های واردکننده استفاده می­گردید.

ارائه خدمات دارویی برای مقابله با عوارض سلاح ­های شیمیایی

با شروع استفاده از سلاح­های شیمیایی توسط ارتش بعثی عراق که دامنه آن به حملات شیمیایی به شهرهای غربی کشور هم کشیده شد، فعالیت­های علمی بسیار ارزشمندی توسط بخش­های گوناگون، از جمله ظرفیت تخصصی دانشکده­های داروسازی و صنایع دارویی کشور، صورت گرفت. این تلاش‌ها سبب شد تا در کنار تهیه داروهای مورد نیاز جهت درمان عوارض مجروحین شیمیایی، اقدامات گسترده­ای برای تأمین آنتی‌دوت­ها و سایر داروها و ادوات فنی لازم در داخل کشور، صورت گیرد. این ابزارها و روش­های مقابله با سلاح­های شیمیایی در اواخر جنگ به حدی توسعه یافته بود که امکان پاک­سازی سریع تمامی مناطق بمباران شده با سلاح­های شیمیایی حتی مناطق صعب العبور کوهستانی را به رزمندگان می­داد. در نتیجه مجموعه تمامی تلاش­های ارزنده علمی و تخصصی و با اتکاء بر روحیه خودباوری و خودکفایی، علی­رغم افزایش وسعت کاربرد این سلاح­ها توسط نیروهای بعثی عوارض ناشی از آن­ها در بین رزمندگان ایرانی کاهش چشمگیری یافته بود.   

پروتکل­ های دارو درمانی در مصدومین شیمیایی

بر اساس اسناد و مدارک برجای مانده از دوران دفاع مقدس، 3 گروه از ترکیبات شیمیایی شامل گاز كلر- گازخردل، گازهاي اعصاب (سارين – تابون VX و....) و سيانور، به دفعات متعدد توسط ارتش رژیم بعثی عراق بر علیه رزمندگان ایرانی و حتی ساکنین شهرها از جمله سردشت و حتی شهر حلبچه کردستان عراق، مورد استفاده قرار گرفته است. علاقمندان به آشنایی با چگونگی انجام روش­ها درمان هر یک از این نوع مصدومیت­ها و مقابله با عوارض متعدد هریک از انواع آن­ها و نیز تجویز داروهای تخصصی لازم جهت رفع آلودگی و ضایعات ایجاد شده بر روی بدن رزمندگان از خطوط مقدم تا نقاهتگاه­های تجهیز شده ، می­توانند به منبع شماره 14  فصل[3] در جلد 1 درسنامه (فصل 9) مراجعه نمایند.

اشاره‌ای به فعالیت­ های دارویی در بهداری ارتش

تاریخچه این فعالیت­ها در ارتش به سال­های ابتدایی بعد از 1300 ه.ش. بازمی­گردد که در آن زمان بخش مستقلی برای تأمین نیازهای دارویی نیروهای نظامی ایجاد شده بود و در سال­های اولیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی نیز ادامه یافت. با این وجود اگرچه به‌منظور خودکفایی ارتش در ارائه خدمات دارویی مورد نیاز بهداری ارتش، از امکانات اولیه و محدودی نیز برای تولید داروهای مورد نیاز خود برخوردار بوده است، لیکن در دهه 60 به­دلیل عدم موافقت وزارت بهداری وقت با ادامه فعالیت بخش تولید دارو در ارتش، این واحد به فعالیت خود خاتمه داد.

ساختار بهداری نزاجا[4] و نحوه ارائه خدمات دارویی در دوران دفاع مقدس

بهداری نزاجا در کشور علاوه بر تهران با ایجاد 5 منطقه پشتیبانی، توزیع دارو و تجهیزات پزشکی مورد نیاز واحدهای ارتش را از طریق این مناطق و زیر نظر مدیریت دارو و تجهیزات پزشکی خود انجام می­داد که تعداد قابل توجهی داروساز، عهده­دار برنامه ریزی و ارائه خدمات دارویی به نیروهای عملیاتی، بیمارستان­های ارتش و ... را برعهده داشتند. تعیین سهمیه و توزیع داروهای دریافتی بین واحدهای مربوطه در سراسر کشور به­صورت متمرکز از طریق آمادگاه نزاجا در تهران انجام می­گرفت.

وزارت بهداری و خدمات دارویی دوران دفاع مقدس

وزارت بهداری وقت (که در سال 1364 به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تغییر نام یافت) وظیفه تأمین داروهای مورد نیاز کشور از جمله اقلام دارویی مناطق عملیاتی را برعهده داشت. با تشکیل ستاد هماهنگی بین وزارت بهداری و نمایندگان ارتش و سپاه، نیازهای دارویی و تجهیزات پزشکی جبهه­ های نبرد تعیین و با هماهنگی انجام شده توسط صنایع داروسازی و شرکت­ های پخش دارویی، برحسب اعلام نیاز مناطق جنگی ارسال می ­گردید. در این بین باید به استقرار نظام ژنریک در کشور و همچنین همکاری شرکت داروپخش نیز در تأمین اقلام دارویی مورد نیاز مناطق عملیاتی هم توجه نمود.

نقش دانشکده­ ها، اساتید و دانشجویان داروسازی در ارائه خدمات دارویی دوران دفاع مقدس

با بازگشایی این مراکز آموزشی بعد از انقلاب فرهنگی، به‌تدریج حضور اساتید و دانشجویان در دفاع مقدس پررنگ­تر از سال­های آغازین آن شد، به‌گونه­ای که تعدادی از مؤثرترین فرماندهان زمان جنگ از بین دانشجویان دانشگاه­ ها بودند. علاوبراین نقش علمی و توان تخصصی دانشگاهیان نیز مورد توجه مسئولین جنگ قرار گرفت، که در این بین باید به حضور فعال دانشکده ­های داروسازی کشور در تهیه و تأمین داروهای مورد نیاز خطوط نبرد هم اشاره نمود. در آن سال­ها، دانشکده های داروسازی موجود در کشور، برنامه­های تولید برخی اقلام دارویی و آماده سازی آن­ها برای ارسال به خطوط نبرد را برعهده گرفتند. یکی از برجسته­ترین فعالیت­ها طرح سنتز آنتی دوت­ها و تولید داروهای ضد درد از جمله سولفات مرفین در دانشکده داروسازی تهران بوده است. برایند کلی این فعالیت­های علمی مشارکت همه‌جانبه مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی کشور در رفع نیازهای نیروهای دارویی و تجهیزات پزشکی رزمنده و اعتماد فرماندهان نظامی به توانمندی­های این مراکز بود.

یادی از شهدای واحد خدمات دارو و تجهیزات پزشکی

بر اساس آمار بهداری رزمی تا کنون تعداد 26 شهید سرفراز از واحد دارو و تجهیزات پزشکی اعم از پزشک، داروساز، تکنسین، کارشناسان و مهندسین تجهیزات پزشکی شناسایی و معرفی شده­اند. یکی از اولین شهدای داروساز دوران دفاع مقدس، دکتر محمد مهدی فقیهی است که متولد 1332 اصفهان و ورودی سال 1351 دانشکده داروسازی اصفهان بود. سیره و سلوک اخلاقی و اخلاص کم­نظیر این شهید والامقام زبانزد خاص و عام بود و سرانجام به عنوان مسئول امداد و انتقال مجروحین در مرداد ماه  1362 در حال انجام وظیفه امدادگری خود در تپه های دربند(خاک عراق) به فیض شهادت نائل گردید. همچنین از شهدای عالی­قدر حسن دغاغله (شهادت در روز سوم خرداد- عملیات بیت­المقدس) و مهندس التفات محمودی(شهادت در عملیات کربلای 5)، به ترتیب به­عنوان اولین شهید واحد دارو و اولین شهید واحد تجهیزات پزشکی قرارگاه کربلا یاد شده است(16). همچنین باید از دانشجویان داروسازی و حتی کارمندان دانشکده­های داروسازی باید یاد نمود که به عنوان رزمنده داوطلب با حضور مخلصانه در جبهه­های نبرد، جان خویش را ایثارگرانه در راه اعتلای نظام اسلامی فدا نمودند و یا به افتخار جانبازی در این راه نائل شدند. نام برخی از این شهدای گرانقدر، زینت­بخش واحدهای گوناگون بعضی از دانشکده­های داروسازی، صنایع دارویی و تجهیزات پزشکی کشور شده است.

توصیه­ های برگزیده برای آینده

1. اجرای مفاد مرتبط با دارو و تجهیزات پزشکی از سیاست­های کلان سلامت ابلاغی مقام معظم رهبری
2.  اعمال تحریم­های تحمیلی دشمنان نظام، فرصتی است مغتنم در ایجاد شکوفایی علمی در بخش دارو و تجهیزات پزشکی که با  بصیرت و سنجش تمامی زوایای آن، با تدوین راهبردهای جامع و ارائه برنامه­های عملیاتی متنوع از آن بهره­برداری نمود.  
3. اتکاء به توانمندی متخصصین به ویژه نیروهای جوان و تلاشگر کشور در تمامی عرصه­ها از جمله صنایع دارویی و تجهیزات پزشکی، با الهام از تجارب ارزشمند دوران دفاع مقدس
4. ارتقاء همکاری و توسعه زمینه­های تعامل بین­بخشی با حضور فعال و نقش­آفرینی متخصصین علوم دارویی و تجهیزات پزشکی،

تمرین و تأمل

شما مسئول واحد دارو و تجهیزات پزشکی شهرستان 20000 نفری در جنوب شرقی کشور هستید. ذخایر دارویی و تجهیزاتی برای شرایط عادی تعریف شده است. این اقلام طبق نظامات شبکه بهداشتی درمانی توزیع شده است. در یک حادثه زلزله نیازهای مبرمی بطور ناگهانی پیش می آید. تدابیر خودتان را برای این شرایط بحث نمایید.